Friese gemeenschapsgevoel: verklaring
'Dé Fries, eigenaar van dé Friese identiteit, bestaat niet'
Erik Betten, ‘De Fries - Op zoek naar de Friese identiteit’
In zijn boek ‘De Fries - Op zoek naar de Friese identiteit’ schrijft Erik Betten over zijn zoektocht naar zichzelf. Wie is hij als Fries in Friesland? Wanneer ben je Fries? Moet je dan ook Fries kunnen spreken? Wie bepaalt dit eigenlijk? In het eerste deel van zijn boek schrijft hij al dat zijn zoektocht niet is geslaagd. De echte Fries bestaat namelijk niet. Toch was zijn zoektocht interessant en behandelde hij bepaalde aspecten die voor deze productie ook interessant waren. Benieuwd naar welke aspecten dit zijn? Lees dan verder! Maar kijk eerst naar wat Hein Kuipers, Froukje Pool-Smeding en Sytse Bisschop de voornaamste verklaring voor het Friese gemeenschapsgevoel vinden.
De taal
"De Friese taal is van belang voor de beleving van de Friese identiteit", zegt Hein Kuipers in de video hierboven. De Friese taal zou daarom ook de meest logische verklaring zijn voor het Friese gemeenschapsgevoel. Op dit moment zijn er ongeveer 400.000 personen die Fries spreken. Dat is bijna 70% van de inwoners van Friesland. Met dit percentage is het niet meer dan logisch dat Friezen door het spreken van dezelfde taal zich onderling verbonden voelen.
Pier Bergsma ziet dit ook zo. Hij schreef een essay over de bedreigde identiteit van Friesland en zei: “Mensen zijn sociaal levende dieren en hebben om te kunnen overleven behoefte aan contact. De binding met een groep ontstaat door de plek waar mensen wonen, maar nog meer door taal.”
In het boek van Erik Betten staat een voorbeeld hoe belangrijk taal is voor de Friese identiteit. De Fryske Akademy deed hier onderzoek naar. Daaruit bleek dat de respondenten een Friesspreker (buiten de provincie) meer als een 'Fries' zien, dan een geboren en getogen Leeuwarder die de taal niet spreekt. Aan de hand van dit voorbeeld blijkt dat de Friese taal een groot onderdeel is van de Friese identiteit.
Niet iedereen is het daarmee eens. Edwin Klinkenberg vindt niet dat taal ons met elkaar verbind. Volgens hem is taal geen onderdeel van de identiteit. Klinkenberg vertelt over een onderzoek onder Friese en Nederlandse emigranten in Canada. In het onderzoek staat: "Nu is er gebleken dat ook de Friese emigranten al bijna binnen twee generaties van hun moedertaal afstappen." De Friezen (en ook Nederlanders) in dit onderzoek schakelden dus snel over naar een andere taal, bijvoorbeeld van het Fries of Nederlands naar het Nederlands of Engels. Klinkenberg vindt daarom dat de taal geen onderdeel is van de Friese identiteit.
De meningen zijn verdeeld. Het is nog steeds niet helemaal duidelijk waar het gevoel van verbondenheid van Friezen vandaan komt. Lees verder voor nog een aantal andere mogelijke verklaringen.
Cultuur en traditie
De cultuur van Friesland heeft dus volgens Simone de Milde en Sytse Bisschop invloed op de vorming van het Friese gemeenschapsgevoel. De definitie van cultuur is: 'Cultuur in het algemeen verwijst naar het patroon van menselijke activiteit en de symbolische structuren, die deze activiteit een zekere betekenis geven.’ Het begrip cultuur is dus heel breed, maar wat houdt de Friese cultuur in? Of wat zijn de Friese tradities?
"Schaatsen in de winter, het aaisykjen (kievitseieren zoeken) in het voorjaar en het kaatsen in de zomer. Deze tradities horen bij mijn leven." Dit zei Pieter Breuker, kaatsexpert, in het boek van Erik Betten. Deze drie tradities zijn goede voorbeelden van de Friese cultuur.
Elfstedentocht
Een groot Fries sportevenement is de bekende Elfstedentocht. In het jaar 1909 werd de Elfstedentocht voor het eerst gereden. Inmiddels is 'De Tocht der Tochten' meer dan een zware schaatstocht van bijna tweehonderd kilometer, het is een moderne mythe. Volgens Betten heeft de Elfstedentocht van 1963 voor deze mythische status gezorgd. Wiebe Wieling, voorzitter van de Koninklijke Vereniging de Friesche Elfsteden, zegt in het boek dat hij het met Betten eens is. Het komt volgens hem door het enorme afzien van de deelnemers dat vastgelegd is op camera. Het vroor bij de start -18° C en er lag twintig centimeter sneeuw in Friesland. "Dit extreme weer maakte de tocht van '63 bijzonder", aldus Breuker.
Aaisykjen (kievitseieren zoeken)
Nog een typische Friese traditie is het rapen van kievitseieren. Een traditie die al jaren lang bestaat en waar een grote trots aan vast zit. Veel mannen kunnen zich nog goed herinneren hoe zij als klein jongetje met hun vader het land in gingen om kievitseieren te zoeken. Wat deze traditie zo uniek maakt is dat Friesland de enige provincie is waar elk voorjaar naar kievitseieren wordt gezocht. Alleen de Friezen zijn degenen die deze traditie zo lang in stand hebben gehouden. Helaas komt daar misschien een einde aan. Afgelopen voorjaar was het verboden om de eieren te zoeken. Voordat er weer naar eieren gezocht mag worden, wil de Raad van State dat Friesland eerst gaat uitzoeken hoe het met de populatie van de kieviten gesteld is. Tot die tijd is er een zoekverbod. Wilt u meer informatie over het kievitseieren zoeken? Klik dan hier voor een mooie Friese reportage over dit onderwerp.
De PC
De jaarlijkse kaatswedstrijd in Franeker, de PC(Permanente Commissie), bestaat al sinds 1853 en trekt elke keer zo'n tienduizend bezoekers. Net als het kievitseieren zoeken en de Elfstedentocht is dit een oude Friese traditie. Volgens Betten roept dit evenement een groot gevoel van saamhorigheid op. Het Friese volkslied wordt voor de wedstrijd luidkeels meegezongen. Het is een dag waar mensen naar uitgekeken hebben. Volgens Pieter Breuker is de PC echt een dag van traditie: "Hier zitten straks zo veel mensen. De PC hoort bij hun leven. Ze willen deel uitmaken van deze dag.” Voor meer informatie over kaatsen, klik dan hier.
Voornoemde drie tradities betekenen veel voor de Friezen en voor Friesland. Ze maken deel uit van de Friese cultuur. Het zijn oude tradities en het is niet voor niets dat ze nog hetzelfde zijn als jaren geleden. De Fries is trots op zijn tradities en ziet deze tradities als een onderdeel van 'het Fries zijn'. Misschien is dat juist de kracht van Friesland?
Geschiedenis
'Bûter, brea en griene tsiis. Wa't dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries'
Grutte Pier
Het bovenstaande rijmpje lijkt onschuldig, maar het was vroeger gevaarlijk als je dit niet goed uit kon spreken. Vrijheidsstrijder Grutte Pier gebruikte dit zinnetje om echte Friezen te scheiden van de Hollanders. Als je dit niet vlekkeloos kon uitspreken werd je onthoofd. Grutte Pier vocht voor de vrijheid van Friesland en wordt daarom gezien als een grote held.
De grote aantrekkingskracht van Grutte Pier gaat verder dan zijn 'heldhaftige daden' als vrijheidsstrijder. Betten heeft het in zijn boek over zijn woeste aard, reusachtige gestalte en zijn afwijzing van 'stadse fratsen'. "De legende van Pier leeft in ieder geval meteen op zodra het gevoel ontstaat dat de 'Hollanders' de Friezen in hun zelfstandigheid aantasten." Dit laatste wordt ook wel 'othering' genoemd. Het afzetten tegen een dominante tegenkracht van buiten. Op deze manier ontwikkel je je eigen identiteit en deze wordt versterkt door de verschillen met anderen aan te wijzen. "Ook al zullen weinigen de details van die geschiedenis kennen, enige wrok ten opzichte van Holland, de winnaar van deze geschiedenis, zit bij velen dicht onder de oppervlakte", aldus Betten. Door anderen 'buiten te sluiten' raak je meer verbonden met elkaar en dat is precies wat er in Friesland aan de hand is. Juist door de eigen taal, cultuur en geschiedenis worden Hollanders aangewezen als 'anderen' en dit zorgt voor een grotere verbondenheid met de Friezen onderling.
Platteland
Hein Kuipers denkt dat de ligging van Friesland invloed heeft op het Friese gemeenschapsgevoel. Wilt u weten wat hij hier over zegt? Kijk dan naar de video hieronder!
Volgens Hein Kuipers heeft de ligging van Friesland veel invloed op het gemeenschapsgevoel van Friezen. Socioloog Edwin Klinkenberg en Tialda Haartsen, docent culturele geografie aan de Rijksuniversiteit in Groningen, vinden ook dat de ligging van Friesland samenhangt met de onderlinge betrokkenheid van Friezen. Beide deskundigen hebben wel een andere benadering voor hun verklaring.
“Friesland is echt een plattelandsprovincie. Een dorpenprovincie”, zei Klinkenberg tijdens een interview. Hij denkt dat dit één van de redenen is voor het sterke gemeenschapsgevoel van Friezen. De Friezen raken hierdoor afhankelijk van elkaar. “Buiten is er niets, dus dan moet je wel samenwerken.” Hij zegt dat Friezen er dus niet bewust voor kiezen om een hechte gemeenschap te vormen, maar dat het vanzelf gebeurt door het platteland. Ze hebben geen keus.
Haartsen weet zeker dat in de Friese identiteit veel elementen zitten die overeenkomen met een algemene plattelandsidentiteit. Zo'n plattelandsidentiteit gaat bijvoorbeeld over de omgangsvormen in een dorp of wat er lokaal leeft, dit in tegenstelling tot de stad. Haartsen zegt wel dat Friesland in dat opzicht niet anders is dan andere plattelandsprovincies. Wat Friesland anders maakt, is dat er al jaren beleid is gevoerd op het aanjagen van Friese zaken op provinciaal niveau.
